Η υποχρεωτική θεραπεία των ψυχικά ασθενών στην κοινότητα: Hθικά και νομικά προβλήματα
Μ. Μητροσύλη
Αυτό το άρθρο επικεντρώνεται στην εξέταση του μέτρου της υποχρεωτικής θεραπείας των ψυχικά πασχόντων στην κοινότητα, όχι μόνο από την άποψη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και ειδικότερα των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, αλλά και από την άποψη της ηθικής και δεοντολογίας στην παροχή κλινικής φροντίδας. Εξετάζεται περαιτέρω η συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης του ψυχικά πάσχοντα στη θεραπεία στην περίπτωση που το άτομο χρήζει εκούσιας ή ακούσιας νοσηλείας, ενώ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην περίπτωση της ακούσιας νοσηλείας. Σ’ αυτό το εγχείρημα βασικά σημεία αναφοράς και ερμηνείας αποτελούν, ιδίως, η Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική του Συμβουλίου της Ευρώπης (Σύμβαση του Οβιέδο) που κυρώθηκε με τον ν. 2619/1998, άλλα διεθνή κείμενα (ΟΗΕ), καθώς και η ειδική εθνική νομοθεσία για την ψυχική υγεία (ν. 2071/1992, Κεφάλαιο vi). Η αρχή της συναίνεσης και η οριοθέτηση εξαιρέσεων από αυτήν αποτελούν βασική προϋπόθεση της προσέγγισής μας. Ειδικότερα το ενδιαφέρον μας στρέφεται στο άρθρο 7 της Σύμβασης του Οβιέδο (ν. 2619/1998), το οποίο αναφέρεται ειδικά στην προστασία των ατόμων που πάσχουν από ψυχική δια ταραχή. Ενισχύεται η άποψη ότι η συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης στην ψυχιατρική θεραπεία και η ακούσια νοσηλεία είναι έννοιες και διαδικασίες διακριτές, αλλά όχι πάντα αλληλοαποκλειόμενες. Σε κάθε περίπτωση, η υποχρεωτική θεραπεία δημιουργεί μείζονα διλήμματα σε σχέση με τη συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης του ατόμου στην ψυχιατρική θεραπεία, καθώς θέτει ζητήματα που θίγουν την αυτονομία του προσώπου. Ωστόσο σήμερα υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν διεθνώς τις δημόσιες πολιτικές να υιοθετήσουν το μέτρο της υποχρεωτικής θεραπείας στην κοινότητα. Πώς δικαιολογείται και νομιμοποιείται ο παράδοξος δεσμός: υποχρεωτική θεραπεία και κοινότητα; Με τη θέσπισή του σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής, τo ανωτέρω μέτρο ασφαλώς δημιουργεί προβληματισμό για νέους τρόπους στην άσκηση της σύγχρονης ψυχιατρικής. Το ζήτημα είναι σε πιο πλαίσιο φροντίδας και θεραπευτικής σχέσης με τον ψυχικά ασθενή εγγράφεται η υποχρεωτική θεραπεία στην κοινότητα. Παρά ταύτα η τελευταία συνεχίζει να διχάζει τον ψυχιατρικό και νομικό κόσμο γιατί εγείρει έντονους προβληματισμούς από νομική, ηθική, δεοντολογική και κλινική πλευρά, καθώς προσβάλλει θεμελιώδη δικαιώματα του προσώπου. Στο πλαίσιο ενός νομικού πολιτισμού που η αρχή της κατόπιν ενημέρωσης συναίνεσης ή άρνησης αποτελεί σήμερα πρωταρχικό κανόνα νομιμοποίησης της ιατρικής και ψυχιατρικής πράξης, κάθε απόκλιση από αυτόν έχει επιπτώσεις στον ασθενή και σε μια καλώς συγκερασμένη θεραπευτική αντιμετώπιση. Αντίβαρο στο παραπάνω μέτρο θα μπορούσε να αποτελέσει η ρύθμιση νομοθετικά των προγενέστερων οδηγιών και η πρόβλεψη για ορισμό από τον ψυχικά πάσχοντα προσώπου εμπιστοσύνης.
Λέξεις-κλειδιά: Ακούσια νοσηλεία, Νομοθεσία, Yποχρεωτική θεραπεία, Συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης, Προγενέστερες οδηγίες, Πρόσωπο εμπιστοσύνης
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 25(4), 285-292, 2014 - Ανασκόπηση