Η αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή στη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία
Κ. Παναγιωτίδου, Γ. Ζέρβας
Οι κοινωνικές αλλαγές αλλά και οι εξελίξεις στην ιατρική επιστήμη, ώθησαν τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας στην αναγκαιότητα υιοθέτησης νέων ρόλων σε σχέση με τις πρακτικές αυτοαποκάλυψής τους. Η σχέση γιατρού-ασθενούς έχει ισορροπήσει σε ένα διαφορετικό επίπεδο, ευνοώντας την ισοτιμία και την αυτονομία του δεύτερου. Ο περισσότερο και καλύτερα πληροφορημένος σύγχρονος ασθενής κάνει περισσότερες ερωτήσεις στον κλινικό και αξιώνει περισσότερες απαντήσεις. Τα όρια μεταξύ «επαγγελματικού» και «προσωπικού» είναι λιγότερο απόλυτα και οι ασθενείς πιστεύουν ότι έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν αν οι προσωπικές εμπειρίες (εκπαιδευτικές, κλινικές, ερευνητικές) των θεραπευτών τους, τους καθιστούν ικανούς να τους κατανοήσουν και να τους βοηθήσουν. Επιπλέον, αν και στην τελευταία έκδοση του Κώδικα Δεοντολογίας της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (APA, 2002) δεν υπάρχουν ρητές οδηγίες αναφορικά με την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή, σε πολλά σημεία του ενυπάρχει το μήνυμα ότι οι θεραπευτές δεν μπορούν πλέον να επιλέγουν τη μη-αποκάλυψη δίχως να έχουν σκεφτεί το θέμα πολύ προσεκτικά. Η μη-αποκάλυψη όχι μόνο δεν μπορεί να αποτελεί πλέον την εύκολη λύση, αλλά ενδέχεται να πλήξει τη θεραπευτική σχέση και κατ’ επέκταση το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Η διαμόρφωση αυτών των νέων συνθηκών ώθησε τους εκπροσώπους όλων των ψυχοθεραπευτικών κατευθύνσεων να επανεξετάσουν τις παραδοσιακές θέσεις τους ως προς την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή, να τις προσαρμόσουν στις διαφοροποιημένες ανάγκες των θεραπευομένων και τις σύγχρονες απαιτήσεις της θεραπευτικής διαδικασίας, και να ορίσουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο η διεξαγωγή της θα είναι όχι μόνο ακίνδυνη, αλλά και αποτελεσματική. Στην παρούσα ανασκόπηση επιχειρείται η περιγραφή της έννοιας, η χρήση και οι λειτουργίες της αυτοαποκάλυψης στη Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία, αφού προηγηθεί μια ιστορική αναδρομή του όρου στις άλλες κύριες ψυχοθεραπευτικές σχολές (ψυχαναλυτική, προσωποκεντρική, συστημική). Καθώς το επίκεντρο κάθε ψυχοθεραπείας είναι ο θεραπευόμενος, κρίθηκε σκόπιμο να αναφερθούν οι εμπειρίες των ίδιων των θεραπευομένων από τις αυτοαποκαλύψεις των θεραπευτών τους. Οι περιγραφές αυτές αποκαλύπτουν με αρκετή σαφήνεια όχι μόνο τα οφέλη της αποκάλυψης του θεραπευτή αλλά και τους κίνδυνους που ελλοχεύουν στη μη κατάλληλη χρήση της. Τέλος, επιχειρείται να οριστεί ένα πλαίσιο εργασίας με τη μορφή προτάσεων, όπως αυτά προκύπτουν από την έως τώρα εμπειρική και θεωρητική έρευνα. Καθώς οι θεραπευτές αναπόφευκτα θα βρεθούν αντιμέτωποι με το θέμα της αυτοαποκάλυψης στην επαγγελματική τους πορεία, θα κληθούν να αποφασίσουν, όχι αν θα πρέπει να προβούν σε αποκαλύψεις, αλλά σε ποιον θα αποκαλυφθούν, τι θα αποκαλύψουν, πότε, γιατί και πώς θα το επιχειρήσουν. Οι κατευθυντήριες αυτές προτάσεις φιλοδοξούν να βοηθήσουν τους θεραπευτές να χρησιμοποιήσουν την αυτοαποκάλυψη με τρόπο αποτελεσματικό και ηθικά δεοντολογικό και να περιορίσουν στο ελάχιστο τους πιθανούς κινδύνους της.
Λέξεις-κλειδιά: Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, Αυτοαποκάλυψη, Θεραπευτής, Θεραπευόμενοι, Κατευθυντήριες προτάσεις
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 25(4), 270-284, 2014 - Ανασκόπηση