Η αυτοκτονία στην αρχαία Ελλάδα
Κ. Λάιος, Γ. Τσουκαλάς, Μ.-E. Κονταξάκη, Μ. Καραμάνου, Γ. Ανδρούτσος
Το θέμα των αυτοκτονιών εμφανίζεται αρκετά στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Όμως, κάθε τέτοια αναφορά αποκτά ειδικό νόημα ανάλογα με το πεδίο από το οποίο προέρχεται. Οι περισσότερες πληροφορίες εντοπίζονται στη μυθολογία, όπου όμως η αυτοκτονία σε μια μυθολογική διήγηση, αν και ως προς τα κίνητρα και την ψυχική κατάσταση των ηρώων μπορεί να ομοιάζει με ανάλογα περιστατικά της αληθινής ζωής, στην πραγματικότητα συνδέεται με τις αρχές της αρχαίας ελληνικής θρησκείας. Στο αρχαίο δράμα και κυρίως στις τραγωδίες, οι αυτοκτονίες συντελούν στην τραγικότητα των ηρώων και στην εξέλιξη της υπόθεσης, γινόμενες ταυτόχρονα εργαλεία στην παρουσίαση των αντιλήψεων των ποιητών για τις σχέσεων των θεών, των ανθρώπων με τους θεούς και των ανθρώπων μεταξύ τους. Στον χώρο της φιλοσοφίας υπήρξαν οι αρνητές της, οι οποίοι ενδιαφέρονταν περισσότερο για τον αντίκτυπο της αυτοκτονίας στο κοινωνικό σύνολο, όπως και εκείνοι που την αποδέχονταν, οι οποίοι αναγνώριζαν το δικαίωμα στο άτομο να βάλει τέλος στη ζωή του, ώστε να αντιμετωπίσει προσωπικές δυστυχίες. Πραγματικά περιστατικά αυτοκτονιών θα τα πληροφορηθούμε κυρίως από τις ιστορικές πηγές, οι οποίες όμως στην πλειονότητά τους αφορούν σε ηγετικές μορφές του αρχαίου κόσμου. Πιο κοντά στο πρόβλημα των αυτοκτονιών στον καθημερινό βίο της αρχαιότητας βρίσκονται οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων ιατρών, οι οποίες όμως έχουν γενικό χαρακτήρα και δεν επεκτείνονται σε συγκεκριμένα περιστατικά. Οι ιατροί δεν ενέκριναν την αυτοκτονία και την αντιμετώπισαν ως ψυχωσική συμπεριφορά κατά την εξέλιξη των δύο ψυχικών νόσων, της μελαγχολίας και της μανίας, θεωρώντας όμως ότι περισσότερο αφορά στη μελαγχολία. Θεωρούσαν ότι η δυσκρασία των χυμών στο όργανο της λογικής θα προκαλέσει τη μη ορθή λειτουργία του και θα οδηγήσει στον παραλογισμό, εξαιτίας του οποίου θα υπάρξει και το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας, πράγμα που θα συνέβαινε, είτε σε υπερβολική συγκέντρωση της μέλαινας χολής στην περίπτωση της μελαγχολίας ή της ξανθής στη μανία. Αναγνώριζαν ότι κινδυνεύουν να αυτοκτονήσουν περισσότερο οι γυναίκες, οι νέοι και οι ηλικιωμένοι. Ως μέσο θεραπείας χρησιμοποιούσαν τα φάρμακα της εποχής τους, όπως έκαναν και στις ψυχικές νόσους γενικότερα, με στόχο να προκαλέσουν ηρεμία και καταστολή στον άρρωστο, άλλα και ευφορία, γι’ αυτό κύριο φάρμακο σε αυτές τις περιπτώσεις ήταν ο μανδραγόρας. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι ως αιτίες αυτοκτονιών ήταν η αποφυγή της αιχμαλωσίας και του εξευτελισμού, ειδικά για τους πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες, όπως και των βασανιστηρίων, αλλά και της ατίμωσης από τους βιασμούς που αυτή θα συνεπάγονταν. Σημαντική αιτία ήταν ακόμη η ισχυρή θλίψη, όπως σε περιπτώσεις θανάτου οικείων προσώπων. Η ερωτική απογοήτευση είχε ακόμη θέση στις αρχαίες αυτοκτονίες, τόσο σε άνδρες, όσο και σε γυναίκες, ενώ ακόμη παρατηρούνταν αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους. Ειδικά για τους ηλικιωμένους, η απόγνωση των γηρατειών σε συνδυασμό με τη σωματική ασθένεια και καχεξία ήταν σημαντικοί παράγοντες που μπορούσαν να ωθήσουν αυτά τα άτομα στην αυτοχειρία. Τέλος, οι μέθοδοι της αυτοκτονίας ήταν ανάλογοι των δυνατοτήτων της εποχής, που όμως έμοιαζαν με τους σύγχρονους. Δηλαδή, η λήψη δηλητηρίου είχε μεγάλη διάδοση, τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες, όπως εξίσου διαδεδομένος ήταν και στα δύο φύλα ο απαγχονισμός. Δεν έλειπαν οι πτώσεις από ύψος, ενώ ο αυτοτραυματισμός με ξίφος αφορούσε περισσότερο στους άνδρες και στους στρατιωτικούς.
Λέξεις-κλειδιά: Αυτοκτονία, Μυθολογία, Φιλοσοφία, ιστορία, Μελαγχολία, Δράμα
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 25(3), 200-207, 2014 - Eιδικό άρθρο