Εγκλωβισμός και μοναξιά στην αγοραφοβία: Εμπειρική διερεύνηση
Α. Πεχλιβανίδης, Σ. Κούλης, I. Παπακώστας
Οι ερευνητικές προσπάθειες διερεύνησης της αιτιοπαθογένειας της Αγοραφοβίας υπολείπονται συγκριτικά με τις προσπάθειες για τη διερεύνηση του Πανικού. Οι Guidano & Liotti έχουν προτείνει θεωρία για την Αγοραφοβία η οποία δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Οι συγγραφείς υποθέτουν την ύπαρξη των εσωτερικών αναπαραστάσεων φόβου «εγκλωβισμού» και φόβου «μοναξιάς» ως τα δύο μείζονα σχήματα που σχετίζονται άμεσα με την παθογένεση των εκδηλώσεων της Αγοραφοβίας. Η ενεργοποίηση των συγκεκριμένων σχημάτων επέρχεται σε συνθήκες στις οποίες ο ασθενής αισθάνεται: (α) παγιδευμένος, χωρίς διαφυγή (εγκλωβισμός) και (β) μόνος, απροστάτευτος ή αβοήθητος (μοναξιά). Η ενεργοποίηση του σχήματος εγκλωβισμού επιφέρει συμπτώματα όπως αίσθημα ασφυξίας, πόνο στον θώρακα, δυσκολία στην αναπνοή, κινητική ανησυχία, μυϊκή τάση ενώ η ενεργοποίηση του σχήματος μοναξιάς επιφέρει συμπτώματα όπως αίσθημα ταχυκαρδίας, αδυναμία, τρόμο ή αίσθημα κατάρρευσης. Η ενεργοποίηση αυτών των σχημάτων από ερεθίσματα συμβατά με αυτά αναμένεται να πυροδοτήσουν ποικίλα, αλλά διακριτά, είδη απαντήσεων τα οποία στο σύνολό τους περιγράφονται στην Αγοραφοβία. Η μελέτη στόχευσε στη διερεύνηση αυτής της θεωρίας και των κλινικών εφαρμογών που απορρέουν από αυτή. Σε 20 ασθενείς με Αγοραφοβία χορηγήθηκαν σωματικές και νοητικές δοκιμασίες και καταγράφηκαν οι απαντήσεις τους και η απόδοσή τους. Επιπλέον οι ασθενείς συμπλήρωσαν το «Ερωτηματολόγιο 10 λημμάτων για την Αγοραφοβία» το οποίο προτείνεται από την ομάδα μας ως κατάλληλο εργαλείο για την καταγραφή των γνωσιών εκείνων οι οποίες σχετίζονται με την έννοια του «εγκλωβισμού» και της «μοναξιάς». Ως σωματικές δοκιμασίες επελέγησαν το εκούσιο κράτημα της αναπνοής (ΚΑ) και η υπέρπνοια (Υ). Το ΚΑ επελέγη ως μια κλινική δοκιμασία η οποία με εύκολο τρόπο προκαλεί υπερκαπνοία και προσομοιάζει με την έννοια του «εγκλωβισμού». Ζητήθηκε από τους ασθενείς να κρατήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο την αναπνοή τους και να διακόψουν τη δοκιμασία όταν αισθάνονταν ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν πλέον. Η Υ θεωρήθηκε ότι προσομοιάζει με την έννοια της «μοναξιάς» αφού εκλύει συμπτώματα ζάλης, παραισθησίες, κρύα χέρια και πόδια, τρόμο, φαινόμενα δηλωτικά συμπτωματολογίας τύπου καταρρεύσεως. Οι απαντήσεις των ασθενών καταγράφηκαν ενώ υπήρχε συνεχής παρακολούθηση του καρδιακού και αναπνευστικού ρυθμού. Τα συμπτώματα που εκλύθηκαν από τα ερεθίσματα στο σύνολό τους δεν διαφοροποιήθηκαν μεταξύ τους. Σημαντική όμως συσχέτιση καταγράφηκε μεταξύ της διάρκειας των φυσικών δοκιμασιών και της βαθμολόγησης του «Ερωτηματολογίου 10 λημμάτων για την Αγοραφοβία». Η χρονική διάρκεια του ΚΑ συσχετίστηκε αρνητικά (r=–0,456, p<0,05) με τη βαθμολογία των 5 λημμάτων εγκλωβισμού του ερωτηματολογίου ενώ η χρονική διάρκεια της Υ συσχετίστηκε αρνητικά (r=–0,479, p<0,03) με τη βαθμολογία των 5 λημμάτων μοναξιάς του ερωτηματολογίου. Συνεπώς, με την προϋπόθεση ότι το ερωτηματολόγιο αναπαριστά το σχήμα απειλής εγκλωβισμού και μοναξιάς, η θεωρία των Guidano & Liotti εν μέρει επιβεβαιώνεται.
Λέξεις-κλειδιά: αγοραφοβία, Eγκλωβισμός, Mοναξιά, Eκούσιο κράτημα της αναπνοής, Yπέρπνοια
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 25(3), 171-178, 2014 - Ερευνητική εργασία