Προγνωστικοί δείκτες και χαρακτηριστικά του άγχους μεταξύ των εφήβων μαθητών: Ένα ελληνικό δείγμα
E. Λαζαράτου, Δ. Αναγνωστόπουλος, Μ. Βλασσοπούλου, Δ. Χαρμπίλας, Β. Ρότσικα, Ε. Τσακανίκος, Χ. Τζαβάρα, Δ. Δικαίος
Στην ελληνική κοινωνία υπάρχει μια ισχυρή πολιτισμική τάση για ακαδημαϊκή επιτυχία των εφήβων. Οι μαθητές βρίσκονται κάτω από μια συνεχή και μεγάλη συναισθηματική πίεση να ανταποκριθούν στις προσδοκίες της οικογένειάς τους, ιδιαίτερα κατά τη μακρά διάρκεια της προετοιμασίας τους για τις εισαγωγικές εξετάσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να αξιολογηθεί το επίπεδο του άγχους σε έναν γενικό πληθυσμό των εφήβων μαθητών Λυκείου στην Αθήνα. Επίσης, η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της σοβαρότητας του άγχους με δημογραφικούς και κοινωνικο-πολιτιστικούς παράγοντες, καθώς και με τη σχολική επίδοση, τις εξωσχολικές δραστηριότητες, τη διάρκεια του ύπνου και την παρουσία σωματικών προβλημάτων. Το δείγμα αποτελούνταν από 696 έφηβους μαθητές από τρία Λύκεια (391 κορίτσια και 305 αγόρια). Δύο Λύκεια γενικής εκπαίδευσης (ΓΕ1 και ΓE2, Ν=450) κι ένα τεχνικό (ΤΕ, Ν=246). Τα συγκεκριμένα Λύκεια επιλέχθηκαν ώστε να αντανακλούν την αναλογία μαθητών μεταξύ των διαφορετικών κατευθύνσεων. Χορηγήθηκε το ερωτηματολόγιο άγχους του Spielberg (State-Trait Anxiety Inventory) και έγινε συλλογή και καταγραφή των δημογραφικών και προσωπικών στοιχείων. Η στατιστική σημαντικότητα ορίστηκε στο p<0,05 και οι αναλύσεις έγιναν με τη χρήση STATA 7.0. Οι 567 έφηβοι ζούσαν με δύο γονείς και 121 με έναν ή κανέναν. Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα ήταν χαμηλό για 138, μεσαίο για 154, υψηλό για 195 ενώ της μητέρας ήταν αντίστοιχα 135, 417, 140. Η μέση διάρκεια ύπνου ήταν 7,5 ώρες την ημέρα (SD=1,3). Ο μέσος χρόνος που δαπανάται ανά εβδομάδα σε δραστηριότητες που σχετίζονται με το σχολείο ήταν 7,94 ώρες (SD=7,56) και σε εξωσχολικές δραστηριότητες ήταν 9,02 ώρες (SD=12,44). 107 έφηβοι ανέφεραν σωματικές ενοχλήσεις κατά το τελευταίο έτος. Η επίδοση στα μαθήματα ήταν κακή για 233, καλή για 264, πολύ καλή έως άριστη για 196 μαθητές. Οι έφηβοι με εξωσχολικές δραστηριότητες για περισσότερο από 11 ώρες την εβδομάδα είχαν χαμηλότερα σκορ και στις δύο υποκλίμακες άγχους (State-Trait). Περισσότερες ώρες ενασχόλησης με ενδοσχολικές δραστηριότητες σχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα άγχους στην υποκλίμακα Trait. Οι έφηβοι με πατέρα υψηλού μορφωτικού επιπέδου είχαν χαμηλότερο σκορ στην υποκλίμακα άγχους State σε σύγκριση με εκείνους των οποίων ο πατέρας είχε χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Οι έφηβοι που ανέφεραν την παρουσία σωματικών προβλημάτων είχαν υψηλότερο σκορ στην υποκλίμακα Trait. Σημαντική αρνητική συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ της διάρκειας του ύπνου και στις δύο υποκλίμακες άγχους, State (r=–0,14, p<0,001) και Trait (r=–0,10, p=0,008). H σύνδεση των σωματικών προβλημάτων με την υποκλίμακα Trait ήταν μεγαλύτερη για τα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια. Η υπόθεση ότι οι εξετάσεις σχετίζονται με περισσότερο άγχος δεν επιβεβαιώθηκε. Δεν υπήρχαν διαφορές μεταξύ της σχολικής τάξης και της διαφορετικής κατεύθυνσης. Επίσης, δεν υπήρχε συσχέτιση του επιπέδου του άγχους με την ακαδημαϊκή επίδοση και τον αριθμό των γονέων με τους οποίους ζούσε ο έφηβος. Τα ευρήματα αυτά θα μπορούσαν να συμβάλουν στον σχεδιασμό προληπτικών μέτρων για την αντιμετώπιση του μαθητικού άγχους. Ιδιαίτερη προληπτική αξία έχουν εκείνα που δείχνουν ότι τα κορίτσια με σωματικά προβλήματα, καθώς και οι έφηβοι που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των γονέων, είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε υψηλότερα επίπεδα άγχους. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι οι εξωσχολικές δραστηριότητες συνδέονται με χαμηλότερο επίπεδο άγχους.
Λέξεις-κλειδιά: Έφηβος, Άγχος, Ύπνος, φύλο, Εξωσχολικές δραστηριότητες, Σχολική απόδοση, Ελληνικό δείγμα
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 24(1), 27-36, 2013 - Ερευνητική εργασία