Από τη διαταραχή διαγωγής της παιδικής ηλικίας στην ψυχοπαθητικότητα στην ενήλικη ζωή
Χ. Τσόπελας, Μ. Αρμενάκα
Η ψυχοπαθητικότητα είναι μια κατάσταση που ελάχιστα απασχολεί στην καθημερινή πρακτική τους ειδικούς της ψυχικής υγείας. Οι ψυχίατροι, οι παιδοψυχίατροι, οι ψυχολόγοι σπάνια αναγνωρίζουν και ακόμη σπανιότερα ασχολούνται με την ψυχοπαθητικότητα. Συνήθως οι ειδικοί της Ψυχιατροδικαστικής εμπλέκονται λόγω της παραβατικότητας των ατόμων αυτών, της σοβαρής εγκληματικής συμπεριφοράς τους και της εμπλοκής τους με τον νόμο. Η επικράτηση της ψυχοπαθητικής προσωπικότητας στον γενικό πληθυσμό υπολογίζεται στο 1% με την αναλογία ανδρών-γυναικών να είναι 3 προς 1. Στους άντρες ψυχοπαθητικούς καταλογίζεται σχεδόν το ήμισυ της σοβαρής εγκληματικής συμπεριφοράς. Η διάγνωση γίνεται με τη χρήση ειδικών ψυχομετρικών εργαλείων. Οι άνθρωποι με ψυχοπαθητική προσωπικότητα κάποτε υπήρξαν παιδιά αλλά η ψυχοπαθητικότητα δεν διαγιγνώσκεται στην παιδική ή στην εφηβική ηλικία. Παρόλ’ αυτά, ψυχοπαθητικές/αντικοινωνικές τάσεις μερικές φορές αναγνωρίζονται στην παιδική και πρώιμη εφηβική ηλικία. Τέτοιες συμπεριφορές οδηγούν στη διάγνωση της διαταραχής διαγωγής ή της εναντιωματικής-προκλητικής διαταραχής ή της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας σε νεαρή ηλικία, και αυξάνουν τις πιθανότητες της διάγνωσης της αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας ή της ψυχοπαθητικής προσωπικότητας στην ενήλικη ζωή. Στον ενήλικο πληθυσμό, για τη διάγνωση της ψυχοπαθητικότητας χρησιμοποιούνται κυρίως οι κλίμακες Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R) και Psychopathy Checklist: Screening Version (PCL:SV). Τα πλέον αναγνωρίσιμα στοιχεία της ψυχοπαθητικότητας είναι η ανυπαρξία συνείδησης και οι ρηχές επιφανειακές σχέσεις. Είναι άτομα με πειθώ, που χρησιμοποιούν με επιτυχία την κατάλληλη φρασεολογία και τεχνικούς όρους μιλώντας τη γλώσσα του συνομιλητή τους με στόχο να πλησιάσουν, να εντυπωσιάσουν και να γοητεύσουν. Πυρηνικό χαρακτηριστικό της ψυχοπαθητικότητας είναι η ελλιπής ικανότητα να αισθανθούν ενοχή και μεταμέλεια και η ανυπαρξία ηθικών κανόνων. Εύκολα εκνευρίζονται και εμφανίζουν επιθετικότητα χωρίς εμφανές αίτιο ή με ασήμαντη αφορμή. Εμφανίζουν εμπλοκή με τον νόμο και αναπτύσσουν ποικίλες αντικοινωνικές συμπεριφορές. Ως ενήλικες παραβιάζουν νόμους και κανονισμούς, έχουν προβλήματα με τον νόμο, και ένα ποσοστό καταδικάζεται για εγκληματικές πράξεις. Αναπτύσσουν συχνές, ποικίλες και αντικοινωνικές δραστηριότητες που επαναλαμβάνονται με επιτυχία και αυξανόμενη σοβαρότητα βίαιης συμπεριφοράς. Υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες για τις υποκείμενες αιτίες ή τους παράγοντες κινδύνου για την ψυχοπαθητική προσωπικότητα, περιλαμβανόμενων γενετικών, νευροβιολογικών, αναπτυξιακών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών και άλλων παραγόντων. Καμιά θεραπεία δεν φαίνεται αποδοτική στην ψυχοπαθητική προσωπικότητα στην ενήλικη ζωή, αντίθετα, παιδιά που φαίνονται να έχουν ένα ειδικό νευροβιολογικό προφίλ ή διαταραχές συμπεριφοράς που αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ψυχοπαθητικότητας στην ενήλικη ζωή, ίσως ανταποκρίνονται καλύτερα σε εξαιρετικά εξατομικευμένες παρεμβάσεις, ανάλογα με τον χαρακτήρα του παιδιού. Οι γονείς εκπαιδεύονται να επιβλέπουν τα παιδιά τους, να παραβλέπουν ενοχλητικές συμπεριφορές και να ενισχύουν τις θετικές. Φαίνεται ότι η τιμωρία δεν αποδίδει, αλλά αντιθέτως ενισχύει μη επιθυμητές συμπεριφορές. Η οδός της ανταμοιβής φαίνεται να έχει καλύτερα αποτελέσματα. Προγράμματα έγκαιρης στοχευμένης παρέμβασης σε ευάλωτα μέλη του πληθυσμού είναι η ελπίδα για μείωση των περιπτώσεων ψυχοπαθητικής προσωπικότητας στον γενικό πληθυσμό.
Λέξεις-κλειδιά: Ψυχιατροδικαστική, Διαταραχή διαγωγής, Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, Ψυχοπαθητικότητα, Έγκλημα
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 23(Παράρτημα), 107-116, 2012