Ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα σε ασθενείς με καρκίνο: Σχέση με την εντόπιση της νόσου
Γ.Ι. Mουσσάς, Α.Γ. Παπαδοπούλου, Α.Γ. Χριστοδουλάκη, Α.Π. Καρκανιάς
Η εντόπιση του καρκίνου στις διάφορες περιοχές του σώματος δεν σχετίζεται μόνο με ιδιαίτερα ζητήματα θεραπείας και πρόγνωσης, αλλά και με την εμφάνιση ανάλογων ψυχολογικών και ψυχιατρικών προβλημάτων, όπως αυτά καθορίζονται σε σημαντικό βαθμό από την επίδραση στον ψυχισμό του προσβεβλημένου οργάνου. Η συμβολική αξία του οργάνου που πάσχει συνδέεται με την πυροδότηση συναισθημάτων και με την κινητοποίηση μηχανισμών άμυνας, προκειμένου να αντιμετωπισθεί η νέα ψυχική πραγματικότητα που διαμορφώνει ο καρκίνος. Επιπρόσθετα, οι ακρωτηριαστικές επεμβάσεις, οι οποίες επιβάλλονται για θεραπευτικούς λόγους, πολλές φορές οδηγούν σε παραμορφώσεις, εγείροντας τη ναρκισσιστική προβληματική του ατόμου, με μείζονες επιπτώσεις στην εικόνα του σώματος, τις οποίες ο ασθενής καλείται να διαχειρισθεί. Η φαινομενολογία, λοιπόν, των αγχωδών και καταθλιπτικών διαταραχών που παρουσιάζονται στους ασθενείς με καρκίνο συνδέεται άρρηκτα με την εντόπιση της νόσου στο σώμα. Επίσης, όχι μόνο όταν προσβάλλονται κατεξοχήν τα γεννητικά όργανα, αλλά και σε άλλες εντοπίσεις της νόσου, διαταράσσεται η σεξουαλική λειτουργικότητα και εμφανίζονται σεξουαλικές διαταραχές. Συγκεκριμένα, η κεφαλή και ο τράχηλος σχετίζονται με ζωτικές λειτουργίες, με αποτέλεσμα η περιοχή αυτή του σώματος να επενδύεται συναισθηματικά και να συνδέεται με ψυχικά γεγονότα από πολύ νωρίς στην ανθρώπινη ζωή. Σύνθετες ψυχικές λειτουργίες αποκτούν την αρχετυπική τους μορφή και έκφραση σε σχέση με τα όργανα που εδράζονται εκεί. Κατά συνέπεια, η εντόπιση του καρκίνου σε αυτή την περιοχή συνδέεται με ιδιαίτερα ψυχικά προβλήματα, αφού συχνά παραβλάπτονται οι λειτουργίες της πρόσληψης της τροφής και της αναπνοής, καθίσταται προβληματική η λεκτική επικοινωνία, αλλά και αλλοιώνεται η εικόνα του σώματος. Επίσης, η αυξημένη συχνότητα κατάχρησης αλκοόλ και καπνού σε αυτούς τους ασθενείς ακολουθείται από ιδιαίτερες δυσκολίες ψυχισμού και προσωπικότητας. Παράλληλα, τα σωματικά συμπτώματα που εμφανίζονται στον καρκίνο του πνεύμονα, σε συνδυασμό με την πτωχή πρόγνωση, σχετίζονται με αισθήματα αβοηθήτου και αδιεξόδου, με αποτέλεσμα την εμφάνιση υψηλής συχνότητας ψυχιατρικής συννοσηρότητας. Στον γυναικολογικό καρκίνο, τόσο η ίδια η νόσος, που προσβάλλει όργανα όπως ο μαστός και τα εσωτερικά γεννητικά όργανα της γυναίκας, τα οποία σχετίζονται με τη θηλυκότητα, την ελκυστικότητα, αλλά και με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική λειτουργία, όσο και οι χειρουργικές επεμβάσεις, που μπορεί να είναι ακρωτηριαστικές, έχουν ιδιαίτερο ψυχικό αντίκτυπο. Οι διατροφικές συνήθειες γίνονται συχνά αιτία ενοχών για τον ασθενή με γαστρεντερολογικό καρκίνο, ενώ η απόκτηση στομίας προκαλεί συναισθήματα αμηχανίας και επηρεάζει την εικόνα του σώματος, με σημαντικές συνέπειες στη λειτουργικότητα, στις διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και στη σεξουαλική ζωή. Επιπρόσθετα, αυξημένη συχνότητα καταθλιπτικών διαταραχών εμφανίζεται στα πρόδρομα στάδια του καρκίνου του παγκρέατος. Η κατάθλιψη είναι μία συχνή διάγνωση στους ασθενείς με καρκίνο του προστάτη και η προστατεκτομή μπορεί να βιώνεται ως απειλή στη σεξουαλικότητα, επηρεάζοντας αρνητικά την αυτοεκτίμησή τους. Η επικείμενη παραμόρφωση του σώματος εξαιτίας του ίδιου του καρκίνου ή μιας χειρουργικής επέμβασης σχετίζεται με κλινικά σημαντικά ψυχικά προβλήματα στους ασθενείς με δερματολογικό καρκίνο. Κατά συνέπεια, αποτελεί πρόκληση για τη σύγχρονη ψυχο-ογκολογία η αναγνώριση μεταξύ των ασθενών εκείνων που είναι ευάλωτοι στην ανάπτυξη ψυχιατρικών συμπτωμάτων, η έγκαιρη διάγνωση του άγχους και της κατάθλιψης, αλλά και η εφαρμογή ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων εστιασμένων στα ειδικά ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα ανάλογα με την εντόπιση της νόσου.
Λέξεις-κλειδιά: καρκίνος, Άγχος, Κατάθλιψη, Εικόνα του σώματος, Εντόπιση της νόσου, Παραμόρφωση, Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 23(1), 46-60, 2012 - Eιδικό άρθρο