Τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας στην αγωγή υγείας. Θεωρητικό πλαίσιο, εμπειρικά ευρήματα και ερευνητικές προοπτικές
Μ. Παπαστεργίου, Ε. Θηραίος
Η ευρεία πλέον διαθεσιμότητα των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ΤΠΕ) οδηγεί τα τελευταία χρόνια στην αυξανόμενη υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής υγείας βασιζόμενων στις ΤΠΕ (ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ), καθώς και σε εμπειρική έρευνα σχετικά με την αξιολόγηση των προγραμμάτων αυτών. Στόχοι της εργασίας είναι ο ορισμός του θεωρητικού πλαισίου που θα πρέπει να καθοδηγεί τη σχεδίαση και την ανάπτυξη ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ, η ανασκόπηση πρόσφατων εμπειρικών ερευνών σχετικών με την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ καθώς και ο καθορισμός μελλοντικών ερευνητικών κατευθύνσεων για τη σχεδίαση, την ανάπτυξη και την αξιολόγηση ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ με βάση τα εμπειρικά ευρήματα και το θεωρητικό πλαίσιο. Παρουσιάζονται οι προοπτικές που δημιουργούν οι ΤΠΕ για την αγωγή υγείας, καθώς και οι ψυχολογικές θεωρίες της αλλαγής συμπεριφορών υγείας και της αποτελεσματικής μάθησης μέσω των ΤΠΕ, οι οποίες θα πρέπει να καθοδηγούν από κοινού τη σχεδίαση και την ανάπτυξη ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ. Από την ανασκόπηση προκύπτει ότι τα ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ συνιστούν πολύτιμα εργαλεία για την αγωγή υγείας, τόσο στο πεδίο της πρόληψης και της διακοπής του καπνίσματος, της υπερβολικής κατανάλωσης οινοπνεύματος ή και της χρήσης ναρκωτικών ουσιών, όσο και στο πεδίο της προαγωγής της υγιεινής διατροφής ή και της φυσικής δραστηριότητας. Τα προγράμματα αυτά τυγχάνουν θετικής αποδοχής από τους χρήστες τους, ιδιαίτερα από τα νεαρά άτομα, ενώ, παράλληλα, αποδεικνύονται αποτελεσματικά στη βοήθεια απόκτησης γνώσεων γύρω από θέματα υγείας (π.χ. υγιεινή διατροφή, βλαβερές συνέπειες καπνίσματος, οινοπνεύματος και ναρκωτικών ουσιών), στη διαμόρφωση επιθυμητών στάσεων απέναντι σε ζητήματα υγείας (π.χ. αντικαπνισματικές και αντιαλκοολικές στάσεις), καθώς και στην αλλαγή -τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα- σχετιζόμενων με την υγεία συμπεριφορών τους προς την επιθυμητή κατεύθυνση (π.χ. μείωση/διακοπή καπνίσματος, υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών, αύξηση φυσικής δραστηριότητας). Ωστόσο, διαπιστώνεται ότι η έρευνα σχετικά με την αξιολόγηση ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και παρουσιάζει διάφορες μεθοδολογικές αδυναμίες. Επίσης, προκύπτει ότι η σχεδίαση των περισσότερων ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ βασίζεται σε ψυχολογικές θεωρίες αλλαγής συμπεριφορών υγείας, χωρίς, ωστόσο, να καθοδηγείται παράλληλα και από τις ψυχολογικές θεωρίες που εμπνέουν σήμερα τη δημιουργία αποτελεσματικών μαθησιακών περιβαλλόντων βασιζόμενων στις ΤΠΕ. Συμπερασματικά, η μελλοντική έρευνα στο χώρο της σχεδίασης, της ανάπτυξης και της αξιολόγησης ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ πρέπει να στραφεί σε ζητήματα υγείας για τα οποία δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμη επαρκή ΠΑΥ-Β-ΤΠΕ, να υπερβεί τις διάφορες μεθοδολογικές αδυναμίες και να αξιοποιήσει τις σύγχρονες ερευνητικές τάσεις στον τομέα της εκπαιδευτικής τεχνολογίας, με απώτερο στόχο την πλήρη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ΤΠΕ για την αγωγή υγείας.
Λέξεις-κλειδιά: αγωγή υγείας, προαγωγή υγείας, πρόληψη, Εκπαιδευτική τεχνολογία, Τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας
ΑΡΧΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, 27(2), 239-258, 2010 - Ιατρική πληροφορική