Φαρμακο-επαγόμενα όψιμα κινητικά σύνδρομα
Μ.Ι. Χαβάκη–Κονταξάκη, Α. Κομπορόζος, Β.Π. Κονταξάκης
Τα όψιμα κινητικά σύνδρομα (ΟΚΣ) είναι μια ομάδα διαταραχών που χαρακτηρίζονται από ακούσιες κινήσεις της γλώσσας, του προσώπου, των χειλέων, του κορμού και των άκρων που συμβαίνουν μετά από μακρόχρονη έκθεση σε ποικίλους φαρμακολογικούς παράγοντες, κυρίως νευροληπτικά φάρμακα. Η διάγνωση των ΟΚΣ απαιτεί έκθεση σε παράγοντες που δεσμεύουν τους υποδοχείς ντοπαμίνης για περίοδο τουλάχιστον 3 μηνών, αν και για άτομα άνω των 60 ετών η περίοδος έκθεσης περιορίζεται στον 1 μήνα. Η ακριβής παθοφυσιολογία των ΟΚΣ παραμένει ακόμη ασαφής. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι η ανασκόπηση της φαινομενολογίας, επιδημιολογίας και των θεραπευτικών επιλογών για τα ΟΚΣ, ως κλινικά διακριτές κινητικές διαταραχές. Τα ΟΚΣ περιλαμβάνουν την όψιμη δυσκινησία, η οποία είναι η πιο συνήθης κινητική διαταραχή, την όψιμη δυστονία, την όψιμη ακαθισία, το όψιμο σύνδρομο Tourette, τον όψιμο τρόμο και τον όψιμο μυόκλονο, όπως επίσης, και διάφορα ειδικά σύνδρομα που εμφανίζονται σπανιότερα, π.χ. τα σύνδρομα Pisa, Meige και Rabbit. Τα συνηθέστερα ΟΚΣ είναι η όψιμη δυσκινησία, η όψιμη δυστονία και η όψιμη ακαθησία. Η κλινική εικόνα της όψιμης δυσκινησίας χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες ακούσιες και άσκοπες κινήσεις που αφορούν το στόμα, τη γλώσσα και το πρόσωπο όπως και χοριοαθετωσικού τύπου κινήσεις των άκρων, των δακτύλων και του κορμού. Η όψιμη δυστονία είναι μια κατάσταση επίμονης μυϊκής σύσπασης που μπορεί να αφορά διάφορα μέρη του σώματος ή σπανιότερα περισσότερα του ενός μέρη του σώματος. Συχνές είναι οι εντοπίσεις στο πρόσωπο και τον αυχένα με τη μορφή του ραιβόκρανου, του οπισθόκρανου ή του βλεφαρόσπασμου. Ακόμη μπορεί να αφορά σπασμό των μυών της γραφής ή σπασμό των λαρυγγικών και των φαρυγγικών μυών με αποτέλεσμα δυσφωνία και δυσκαταποσία. Η όψιμη ακαθησία εμφανίζεται ως αντικειμενική ακαθησία όταν ο ασθενής δεν συνειδητοποιεί το πρόβλημα της ανησυχίας και της αδυναμίας να παραμείνει σε μια σταθερή θέση και ως υποκειμενική ακαθησία όταν ο ασθενής ενώ δεν παρουσιάζει τα κινητικά προβλήματα παραπονείται για εσωτερική ανησυχία και τάση για κινητικότητα. Στη μεικτή μορφή υπάρχει συνδυασμός των παραπάνω καταστάσεων Η πρόληψη παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος στην καλή κλινική πρακτική. Η προληπτική προσέγγιση απαιτεί προσεκτική διαγνωστική δια¬δικασία με συχνές επανατοποθετήσεις προς τον σκοπό του καθορισμού της ανάγκης της λήψης φαρμακευτικής αγωγής αλλά και της ανάγκης της ελαχίστης δοσολογίας της. Η κλινική εγρήγορση για την πρώιμη επισήμανση σημείων ΟΚΣ και η καταγραφή πρώιμων εξωπυραμιδικών ανεπιθυμήτων ενεργειών στο ιστορικό του ασθενούς θεωρείται σημαντική, καθώς αυτές αποτελούν πιθανό προβλεπτικό παράγοντα για την εμφάνιση ΟΚΣ. Στην περίπτωση εμφάνισης ΟΚΣ, η προοδευτική μείωση ή και η διακοπή του φαρμακευτικού παράγοντα που ενοχοποιείται κρίνεται απαραίτητη. Οι θεραπευτικοί χειρισμοί περιλαμβάνουν τη χορήγηση των παρακάτων σκευασμάτων: ορισμένα άτυπα αντιψυχωσικά φάρμακα (κυρίως κλοζαπίνη), βενζοδιαζεπίνες, βιταμίνη Ε, ρεζερπίνη, τετραμπεναζίνη, αντιχολινεργικές ουσίες, αλλαντική τοξίνη Α. Η έγκαιρη αντιμετώπιση των ΟΚΣ θεωρείται σημαντική και αποσκοπεί στην καλύτερη κλινική έκβαση και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς.
Λέξεις-κλειδιά: Όψιμα κινητικά σύνδρομα, Όψιμη δυσκινησία, Όψιμη δυστονία, Όψιμη ακαθισία, Όψιμο σύνδρομο Tourette, Όψιμος τρόμος, Όψιμος μυόκλονος, Σύνδρομο Rabbit, Σύνδρομο Meige
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 18(4), 315-330, 2007 - Eιδικό άρθρο