Κοινωνιομετρία και υπηρεσίες υγείας. Ανάλυση των υγειονομικών και διοικητικών δικτύων
Μ. Χρυσάκης, Γ. Υφαντόπουλος
ΣΚΟΠΟΣ Η θεωρητική θεμελίωση και η ενδεικτική εφαρμογή της κοινωνιομετρικής προσέγγισης για τη διερεύνηση των άτυπων σχέσεων συνεργασίας και επικοινωνίας στα νοσοκομεία. ΥΛΙΚΟ-ΜΕΘΟΔΟΣ Η έρευνα διεξήχθη σε ένα μεσαίου μεγέθους δημόσιο νοσοκομείο του ΕΣΥ στην περιφέρεια πρωτεύουσας με 700 περίπου εργαζόμενους διαφόρων ειδικοτήτων. Για τη διερεύνηση της άτυπης δομής συνεργασίας-επικοινωνίας σχεδιάστηκε ένα ειδικό για την περίπτωση ερωτηματολόγιο-κοινωνιομετρική δοκιμασία, το οποίο απευθύνθηκε στους αντίστοιχους διευθύνοντες του συνόλου των τμημάτων της υπό μελέτης νοσοκομειακής οργάνωσης (κλινικές, ιατρεία, εργαστήρια, γραφεία, τμήματα, διευθύνσεις κ.λπ.). Ειδικότερα, για τους σκοπούς του άρθρου αυτού χρησιμοποιούνται τρία κριτήρια: (α) το κριτήριο της «συνεργασίας», (β) το κριτήριο της «αξιολόγησης λειτουργίας» και (γ) το κριτήριο της «προτίμησης συνεργασίας». Η καταγραφή και η αξιολόγηση των απαντήσεων στα ερωτήματα της κοινωνιομετρικής δοκιμασίας γίνεται με τη βοήθεια πινάκων διπλής εισόδου διαστάσεων ΝxΝ, γνωστών ως κοινωνιομητρών. Επιπλέον, προκειμένου να αξιοποιηθούν με συνθετικό τρόπο τα στοιχεία των αντίστοιχων κοινωνιομητρών, χρησιμοποιούνται δύο ειδικοί γι' αυτόν το σκοπό κοινωνιομετρικοί δείκτες: (α) ο «δείκτης συνοχής» (ΙCi) και (β) ο «δείκτης κοινωνιομετρικού γοήτρου» (ISPi). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η κοινωνιομετρική έρευνα έδειξε ένα σημαντικό φάσμα άτυπων δομών επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των κλινικών και των επιμέρους νοσηλευτικών και διοικητικών τμημάτων. Η ιατρική υπηρεσία παρουσιάζει ένα μεγάλο βαθμό θετικών επιλογών που διατυπώνονται μέσα στην ίδια υπηρεσία, αγνοώντας σχεδόν τις άλλες υπηρεσίες. Ανάλογα μικρή εμφανίζεται η προτιμησιακή εμβέλεια και της διοικητικής υπηρεσίας όσον αφορά στις ενδοϋπηρεσιακές της σχέσεις, καθώς και ως προς τις επιλογές της συνεργασίας με τα άλλα τμήματα του νοσοκομείου. Επιπλέον, τα τμήματα τόσο της ιατρικής όσο και της νοσηλευτικής υπηρεσίας αξιολογούν ως αρνητική τη συνεργασία τους με τα τμήματα της διοικητικής υπηρεσίας του νοσοκομείου. Αντίθετα, όσον αφορά στη νοσηλευτική υπηρεσία, φαίνεται ότι σχεδόν το σύνολο των τμημάτων της έχει καλή συνεργασία, τόσο μεταξύ τους όσο και με τα τμήματα της ιατρικής υπηρεσίας. Με αυτόν τον τρόπο αντισταθμίζεται κατά κάποιον τρόπο η ουδέτερη στάση των ιατρικών τμημάτων απέναντι στα νοσηλευτικά τμήματα. Η νοσηλευτική υπηρεσία εμφανίζει το μεγαλύτερο δείκτη συνοχής με βάση το κριτήριο της άτυπης συνεργασίας (ΙC[Ν]=0,74). Αντίθετα, οι τιμές των δεικτών συνοχής για την ιατρική και τη διοικητική υπηρεσία κυμαίνονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα (ΙC[Ι]=0,142 και ΙC[Δ]=0,07, αντίστοιχα). Λαμβάνοντας ως μία ομάδα το σύνολο των τμημάτων της ιατρικής και της νοσηλευτικής υπηρεσίας, ο συντελεστής συνοχής είναι επίσης χαμηλός (ICI&N=0,174). Ανάλογα συμπεράσματα προκύπτουν και από την εξέταση της τιμής του δείκτη συνοχής για το σύνολο του νοσοκομείου, η οποία είναι επίσης ιδιαίτερα χαμηλή (IC[Σ]=0,142). Τέλος, οι δείκτες κοινωνιομετρικού γοήτρου παρουσιάζονται ιδιαίτερα χαμηλοί για τη διοικητική υπηρεσία και αρκετά υψηλοί για την ιατρική και τη νοσηλευτική υπηρεσία. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Καθεμιά από τις τρεις υπηρεσίες του νοσοκομείου (ιατρική, νοσηλευτική, διοικητική) εμφανίζει μια σχετική εσωτερική ομοιομορφία ως προς τις επιλογές-αξιολογήσεις που εκφράζει για τη θετική ή όχι συνεργασία τους με τα τμήματα των άλλων υπηρεσιών του νοσοκομείου. Ως ιδιαίτερα σημαντικές αναδεικνύονται οι επιλογές της νοσηλευτικής υπηρεσίας, οι οποίες προσδιορίζουν σε τελευταία ανάλυση τη συνοχή και τις διυπηρεσιακές σχέσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της άτυπης δομής συνεργασίας της υπό διερεύνηση νοσοκομειακής οργάνωσης. Υπό αυτό το πρίσμα, αξιοποιώντας τα ευρήματα της κοινωνιομετρικής ανάλυσης, προτείνουμε ότι η εκάστοτε διοίκηση του νοσοκομείου θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την κοινωνιομετρική ανάλυση για την αξιολόγηση και τη συνεχή βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των εργαζομένων στα τμήματα των νοσοκομείων.
Λέξεις-κλειδιά: Υπηρεσίες υγείας, Διοικητικά και οργανωτικά δίκτυα, Διοικητική συνοχή, Κοινωνιομετρία
ΑΡΧΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, 24(Συμπλήρωμα), 93-112, 2007 - Ερευνητική εργασία