Νεότερα δεδομένα για τη γενετική της σκλήρυνσης κατά πλάκας
Γ. Κούτσης, Μ. Πάνας
Στην αιτιοπαθογένεια της σκλήρυνσης κατά πλάκας (ΣΚΠ) συμβάλλουν τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Οι γενετικοί παράγοντες μπορούν είτε να προδιαθέτουν για εμφάνιση της νόσου, είτε να επηρεάζουν την κλινική της έκφραση. Την τελευταία 20ετία, δεδομένα από άρτια σχεδιασμένες πληθυσμιακές μελέτες γενετικής επιδημιολογίας (μελέτες οικογενειών, μελέτες διδύμων, μελέτες υιοθεσίας, μελέτες σε ετεροθαλή αδέλφια και μελέτες σε οικογένειες που πάσχουν και οι δύο γονείς από τη νόσο) αποσαφήνισαν τη συμβολή των γενετικών παραγόντων στην προδιάθεση για ΣΚΠ. Σε μοριακό επίπεδο, οι μελέτες συσχέτισης υποψηφίων γονιδίων της τελευταίας 15ετίας ανέδειξαν την αδιαμφισβήτητη συμμετοχή συγκεκριμένων απλοτύπων των γονιδίων του συμπλέγματος HLA στην εμφάνιση της νόσου. Οι μελέτες ανάλυσης σύνδεσης ολόκληρου του γονιδιώματος των τελευταίων 10 ετών, ιδίως η πρόσφατη μελέτη σύνδεσης υψηλής πυκνότητας που ολοκληρώθηκε το 2005, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι, εκτός του HLA, η συμβολή άλλων γονιδίων στην εμφάνιση της νόσου είναι περιορισμένης έκτασης. Την τελευταία 5ετία, εδραιώθηκε ευρέως η άποψη ότι το μέλλον των γονιδιακών μελετών στη ΣΚΠ βρίσκεται στις μελέτες συσχέτισης, οι οποίες έχουν μεγαλύτερη ισχύ να αναδείξουν τέτοια φαινόμενα περιορισμένης έκτασης. Με βάση τις τεχνολογικές κατακτήσεις των μικροσυστοιχιών DNA, διενεργήθηκαν οι πρώτες μελέτες συσχέτισης (ανισορροπίας σύνδεσης) ολόκληρου του γονιδιώματος. Τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας δημοσιεύτηκαν το 2003, επιβεβαιώνοντας τα ευρήματα των μελετών ανάλυσης σύνδεσης και αναδεικνύοντας κάποιες νέες περιοχές του γονιδιώματος με πιθανή συμμετοχή στην προδιάθεση για ΣΚΠ. Πιο πρόσφατα, σχεδιάστηκαν ανάλογες μελέτες σε μεγαλύτερα δείγματα ασθενών και μαρτύρων με γονοτύπηση πολύ περισσότερων πολυμορφικών δεικτών, τα αποτελέσματα των οποίων αναμένονται στο άμεσο μέλλον. Επιπλέον, πρόσφατα ολοκληρώθηκαν μεθοδολογικά άρτιες μελέτες συσχέτισης υποψηφίων γονιδίων σε μεγάλο αριθμό ασθενών και μαρτύρων, οι οποίες ανέδειξαν την πιθανή συμβολή νέων γονιδίων στην αιτιοπαθογένεια της νόσου. Την τελευταία 10ετία, με την αύξηση του αριθμού των περιστατικών που μελετώνται γενετικά αλλά και την προσπάθεια περαιτέρω ανάλυσης των κλινικών παραμέτρων της ΣΚΠ, άρχισε μια πιο εκτεταμένη και σε βάθος μελέτη της συμβολής γενετικών παραγόντων στην κλινική έκφραση της νόσου. Μολονότι δεν έχουν ακόμα εξαχθεί ασφαλή και αδιαμφισβήτητα συμπεράσματα, τα πλέον ενδιαφέροντα ευρήματα αφορούν στη συμβολή των γονιδίων του συμπλέγματος HLA και της απολιποπρωτεΐνης Ε σε σημαντικές κλινικές παραμέτρους, όπως η βαρύτητα ή η μορφή της νόσου. Προσπάθειες που μελλοντικά θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη γενετική της ΣΚΠ είναι η προσέγγιση της κλινικής ετερογένειας της νόσου, καθώς και η μελέτη γενετικά απομονωμένων πληθυσμών, αμφότερα με σκοπό την ενίσχυση της συμβολής επιμέρους γενετικών παραγόντων.
Λέξεις-κλειδιά: Γενετική, γονίδιο, σκλήρυνση κατά πλάκας, Μελέτη σύνδεσης, Μελέτη συσχέτισης
ΑΡΧΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, 25(2), 135-150, 2008 - Ανασκόπηση