Παθοβιολογία της περιριζικής μονόχωρης ακτινοδιαύγασης
Π. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ, A. TRIANTAFYLLOU
Ακρο-/πλαγιο-ριζικές μονόχωρες ακτινοδιαυγάσεις οφείλονται σε απορρόφηση ή αντικατάσταση φατνιακού οστού από χωροκατακτητικές μάζες (φλεγμονή που μπορεί να είναι συμπαγής ή κυστική, ιδιοπαθής κύστη, ογκόμορφες δυσπλαστικές ή μη διεργασίες, οστεολυτικά νεοπλάσματα). Οι περισσότερες είναι χρόνιες φλεγμονές γύρω από ακροριζικά τρήματα ριζικών σωλήνων με νεκρό πολφό. Κατ’ εξοχήν αντιπροσωπεύουν κοκκιώδη ιστό, ακρο-/πλαγιο-ριζική κύστη, αθηρωματόμορφη εναπόθεση κρυστάλλων χοληστερόλης και αντίδραση σε εμφρακτικά υλικά, όσπρια ή λαχανικά. Επίσης, είναι συχνή κυστική φλεγμονή από περιστεφανίτιδα (παροδοντική κύστη). Οι ακρο-/πλαγιο-ριζικές και παροδοντικές κύστεις επενδύονται με διαφόρου αριθμού στιβάδες επιθήλιο, απότοκο οδοντικών νησίδων στην περιοδοντική μεμβράνη, που συνεκφράζει κυτταροκερατίνες μη κερατινοποιούμενων πολύστιβων και απλών επιθηλίων. Το επενδυτικό επιθήλιο, που σχετίζεται συχνά με υπεραιμικά τριχοειδή, χαρακτηρίζεται από υπερπλασία (ενίοτε έντονη και υποδυόμενη ενδοαυλικό μονόχωρο αδαμαντινοβλάστωμα), μετάπλαση (βλεννώδη, κροσσωτά κύτταρα) και ατροφία μέσω απόπτωσης ή αυτοφαγοκυττάρωσης (υπολειμματική κύστη). Σε αλλοιώσεις των υπεραιμικών τριχοειδών οφείλονται τα σωμάτια Rushton. Μακροφάγα και ποικιλίες τους είναι σημαντικά στην περιριζική φλεγμονή. Σε συνδυασμό με φαγοκυττάρωση λιπιδίων (λιποπρωτεΐνες, μεμβράνες εξαγγειωθέντων ερυθροκυττάρων) και κυκλοφορικές διαταραχές στον περιοδοντικό σύνδεσμο, προκαλούν εναπόθεση χοληστερόλης. Συσσώρευση φαγοσωμάτων στο κυτταρόπλασμά τους υπενθυμίζει κοκκιοκυτταρικούς όγκους, και μπορεί να επισυμβεί ενασβεστίωση φαγοσωμάτων (μαλακοπλακία). Ενίοτε, οι παραπάνω μη ειδικές περιριζικές φλεγμονές περιέχουν βακτήρια, π.χ. ακτινομύκητες. Περιριζική επιθηλιοειδής κοκκιωματώδης φλεγμονή, εκδήλωση σαρκοείδωσης ή υπερευαισθησίας σε εμφρακτικό υλικό, και ιδιοπαθείς (πλάγιες περιοδοντικές) κύστεις είναι σπάνιες. Σπάνια επίσης συναντώνται ογκόμορφες βλαστήσεις (ακροριζική οστική δυσπλασία, οστεοκλαστική γιγαντοκυτταρική βλάβη) και οστεογενή νειπλάσματα (οστεοειδές οστέωμα, οστεοποιούμενο ίνωμα) ή νεοπλάσματα αιμοποιητικού ιστού (βλαστική νόσος από κύτταρα Langerhans, λευχαιμία). Οι σπάνιες ενδο- ή περι-νευρικές νησίδες οδοντογενούς επιθηλίου σε ακροριζικές φλεγμονές δεν θα πρέπει να συγχέονται με διήθηση από κακόηθες νεόπλασμα. Το φάσμα των παθολογικών εξεργασιών που εμφανίζονται ως περιριζική μονόχωρη ακτινοδιαύγαση είναι ευρύ. Για την ορθή διάγνωση και αντιμετώπισή τους, ο οδοντίατρος θα πρέπει να αποστέλλει τους μαλακούς ιστούς που εξαιρεί γύρω από ρίζες δοντιών, για παθολογοανατομική εξέταση.
Λέξεις-κλειδιά: φλεγμονή, Ακτινοδιαύγαση, Δόντι, Κύστη, Νεόπλασμα
ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ, 64(1), 3-37, 2007 - Ανασκόπηση