Ο ρόλος των φαρμάκων στην αιτιολογία και αντιμετώπιση της ξηροστομίας
Χ. Τεσσερομμάτη
Οι σιαλογόνοι αδένες ελέγχονται κατά κύριο λόγο από νευρικές ώσεις του παρασυμπαθητικού που προέρχονται από τον άνω και κάτω σιαλικό πυρήνα του ΚΝΣ, που εντοπίζονται στο όριο μεταξύ γέφυρας και προμήκους. Η νεύρωση των σιαλογόνων αδένων από το αυτόνομο νευρικό σύστημα γίνεται τόσο μέσω συμπαθητικών ινών που εξορμούν από το καρωτιδικό πλέγμα όσο και από παρασυμπαθητικές ίνες (Μ3) από τη χορδή του τυμπάνου, κλάδου του γλωσσοφαρυγγικού. Η διέγερση του συμπαθητικού (β2) προκαλεί αύξηση της έκκρισης σιάλου, αλλά σε μικρότερο βαθμό σε σύγκριση με τη διέγερση του παρασυμπαθητικού. Τέλος, δευτερογενώς, η έκκριση σιάλου επηρεάζεται από την αιμάτωση των σιαλογόνων αδένων. Για την έκκριση απαιτείται επαρκής αιμάτωση. Επομένως, κάθε ουσία που αναστέλλει τη χολινεργική οδό ή δρα περιφερικά στους μουσκαρινικούς υποδοχείς, αναστέλλει τη σιαλική έκκριση και προκαλεί ξηροστομία. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η ατροπίνη, η σκοπολαμίνη, τα σπασμολυτικά, τα αντιϊσταμινικά και γενικά όλα τα φάρμακα με ατροπινική δράση. Τα νευροληπτικά προκαλούν ξηροστομία, διότι έχουν αντιχολινεργική (ατροπινική) δράση. Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά αναπτύσσουν αντιεκκριτική δράση, επειδή έχουν επίσης και αντιχολινεργική δράση• αντίθετα, τα νεότερα αντικαταθλιπτικά, οι αναστολείς της επαναπρόσληψης σεροτονίνης, δεν έχουν ατροπινική δράση και έτσι ξηροστομία εμφανίζεται σε μικρό ποσοστό. Τα αντιυπερτασικά επίσης έχουν αντιεκκριτική δράση. Τα διάφορα συστηματικά νοσήματα, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, που προκαλούν ξηροστομία θεωρείται ότι ελαττώνουν την αιμάτωση των σιαλογόνων αδένων, επειδή ενδεχόμενα προσβάλλουν την αρχιτεκτονική τους ή προκαλούν αλλοιώσεις στα τροφοφόρα αγγεία τους. Η παρατηρούμενη ξηροστομία μετά από ακτινοβολία αποδίδεται στο θάνατο και την καταστροφή των επιθηλιακών κυττάρων των σιαλογόνων αδένων και, ειδικότερα, σε μιτωτικούς θανάτους κυττάρων, άμεση βλάβη του κυτταρικού DΝΑ, βλάβες σε ενδιάμεσους μεταβολίτες, βλάβες σε αρχέγονα κύτταρα και διαφοροποίηση της έκφρασης γονιδίων. Αποτελεσματική είναι η χορήγηση 5–10 mgx3 ημερησίως πιλοκαρπίνης κατά το χρόνο της ακτινοβολίας. Η ξηροστομία που παρατηρείται μετά από χημειοθεραπεία αποδίδεται στην κυτταρολυτική δράση των αντικαρκινικών ουσιών, αλλά και στη συνοδό αγωγή (αντιεμετικά, σπασμολυτικά). Τέλος, ορισμένες μορφές ξηροστομίας σχετίζονται με την παρουσία λοίμωξης από τον ιό της ανοσοανεπάρκειας του ανθρώπου ή τη χορήγηση ομάδας φαρμάκων (αναστολέων των πρωτεασών) που ενδείκνυνται για τη θεραπεία της.
Λέξεις-κλειδιά: φάρμακα, Ξηροστομία, Σίαλος
ΙΑΤΡΙΚΗ, 81(2), 130-139, 2002 - Ανασκόπηση