Zήλεια και ζηλοτυπία: Aπό τη φιλολογική στην επιστημονική θεώρηση
N. Bαϊδάκης
H ζήλεια είναι ένα σχετικά συνηθισμένο συναίσθημα που απασχολεί τη φιλοσοφία και την τέχνη από αρχαιοτάτων χρόνων. Ως αντικείμενο όμως συστηματικής ή επιστημονικής μελέτης από τέτοιες προσεγγίσεις, όπως της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής, καταγράφεται ως γεγονός μόνο τις τελευταίες 3–4 δεκαετίες. Δεν είναι επομένως παράξενο ότι πολλά θέματα αναφορικά με τη ζήλεια, όπως π.χ. τί σχέση έχει με την αγάπη, με τη ζηλοτυπία ή το ζηλοτυπικό παραλήρημα και, προπάντων, πότε είναι φυσιολογική και πότε όχι κ.ο.κ., παραμένουν αδιευκρίνιστα. Στην παρούσα ανασκόπηση διερευνώνται αυτά και άλλα ερωτήματα, αρχικά μέσα από κείμενα της φιλολογίας και στο δεύτερο μέρος από τα δεδομένα της σύγχρονης επιστήμης. Tο πρώτο μέρος ασχολείται με το συναίσθημα της ζήλειας ως συστατικού της καθημερινής μας ζωής, με τους διάφορους ― φιλολογικούς κυρίως ― ορισμούς της ζήλειας και των παραγώγων της ή συγγενικών εννοιών, καθώς και με τη σχέση της με άλλα συναισθήματα, όπως λ.χ. με την αγάπη. Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μια συστηματική παρουσίαση του θέματος της ζήλειας: H ζήλεια περιγράφεται ως ένα σύνθετο συναίσθημα που διαφοροποιείται από το συγγενές συναίσθημα του φθόνου, αλλά και από την έννοια της ζηλοτυπίας με την οποία υπάρχει επικάλυψη. O όρος "ζηλοτυπία" υιοθετείται μετά από σχετική επιχειρηματολογία, προκειμένου να μελετηθεί και να εκτιμηθεί μια ψυχική κατάσταση ως παθολογική ή όχι. Παρατίθενται οι διαφορές στη έκφραση της ζηλοτυπίας ανάμεσα στα δύο φύλα, καθώς και οι απόψεις που υποστηρίζουν το έμφυτο ή το μαθημένο της φύσης της. Aκολουθεί συζήτηση αναφορικά με το παθολογικό ή μη της ζηλοτυπίας, αλλά και η εξέτασή της από τη σκοπιά της εξελικτικής θεωρίας. Tέλος, περιγράφεται αναλυτικά η έννοια της παθολογικής και μη παραληρηματικής ζηλοτυπίας, καθώς και η κλινική της εικόνα. Συνοπτικά, στην εργασία αυτή υιοθετούμε και προτείνουμε την κλιμάκωση των εννοιών ζήλειας, ζηλοτυπίας και ζηλοτυπικού παραληρήματος· η ερωτική ζήλεια μπορεί μεν ως έννοια να τα περιλαμβάνει όλα, αλλά οι παθολογικές εκδηλώσεις μπορούν να περιοριστούν σε ένα μέρος της ζηλοτυπίας και φυσικά από το ζηλοτυπικό παραλήρημα, διευκολύνοντας κατά τη γνώμη μας την κλινική πρακτική. Δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι αυτή η νέα περίοδος της συστηματική μελέτης της ζήλειας και ζηλοτυπίας αναμένεται να αυξήσει τη γνώση μας σε θεωρητικό, αλλά και σε πρακτικό επίπεδο.
Λέξεις-κλειδιά: Ζήλεια, ζηλοτυπία, ζηλοτυπικό παραλήρημα.
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 15(4), 305-318, 2004 - Ανασκόπηση