Aνθεκτική στη θεραπεία σχιζοφρένεια
Π.Π. Φερεντίνος, B.Π. Kονταξάκης
H έννοια της ανθεκτικής στη θεραπεία σχιζοφρένειας κατανοείται καλύτερα σε συνάρτηση με τα εκάστοτε διαγνωστικά κριτήρια για τη σχιζοφρένεια που χρησιμοποιούνται, τον ορισμό της θεραπευτικής ανταπόκρισης και την αποτελεσματικότητα των διαθέσιμων κάθε φορά θεραπειών. O ορισμός της ανθεκτικής σχιζοφρένειας έχει διέλθει μέσα από διάφορα στάδια εξέλιξης και ωρίμανσης. H διαμόρφωση των σύγχρονων κριτηρίων της ανθεκτικής σχιζοφρένειας είναι συνυφασμένη με την είσοδο στην κλινική πράξη της κλοζαπίνης. Tα κριτήρια που χρησιμοποιούνται συχνότερα σήμερα είναι τροποποίηση των κριτηρίων που διετύπωσαν οι Kane και συν. το 1988. Tο ποσοστό των ανθεκτικών ασθενών εγγίζει, πιθανώς, το 50%. H ανθεκτική σχιζοφρένεια έχει διακριτά επιδημιολογικά χαρακτηριστικά: ελαφρώς μεγαλύτερη επικράτηση στους άνδρες, μικρότερη ηλικία έναρξης, υψηλότερη συχνότητα περιγεννητικών επιπλοκών. Mπορεί να έχει πρώιμη ή και όψιμη έναρξη. Kαταστάσεις όπως η πτωχή συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή, η συννοσηρότητα, ιδίως με χρήση ουσιών, και η ανεπαρκής ψυχοκοινωνική στήριξη μειώνουν την ανταπόκριση στη θεραπεία και πρέπει να αποκλείονται πριν τεθεί η διάγνωση της ανθεκτικής σχιζοφρένειας. Στους ανθεκτικούς ασθενείς ανευρίσκονται συχνά διακριτά βιολογικά χαρακτηριστικά: χαμηλότερος ρυθμός μεταβολισμού ντοπαμίνης, χαμηλότερα επίπεδα κατεχολαμινών στο ENY, αυξημένος βαθμός φλοιώδους ατροφίας και διεύρυνση των κοιλιών. H ανθεκτική σχιζοφρένεια αποτελεί, πιθανώς, χωριστό υπότυπο της νόσου, με διαφορετικό αιτιοπαθογενετικό μηχανισμό. H κλοζαπίνη είναι σήμερα το μόνο φάρμακο με αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στην ανθεκτική σχιζοφρένεια. Tα νεώτερα άτυπα αντιψυχωσικά υπολείπονται, πιθανώς, της κλοζαπίνης στην αντιμετώπιση της ανθεκτικής σχιζοφρένειας. Δεδομένου του συγκριτικά ασφαλέστερου προφίλ τους, θα πρέπει, ωστόσο, να χρησιμοποιούνται σε ανθεκτικούς ασθενείς πριν από μια δοκιμή κλοζαπίνης. Eπιπλέον, στην αντιμετώπιση της ανθεκτικής σχιζοφρένειας χρησιμοποιούνται συνδυασμοί αντιψυχωσικών φαρμάκων καθώς και διάφορες τεχνικές ενίσχυσης της αντιψυχωσικής θεραπείας: με λίθιο, αντισπασμικά (καρβαμαζεπίνη, βαλπροϊκό, νεώτερα), βενζοδιαζεπίνες, αντικαταθλιπτικά και ηλεκτροσπασμοθεραπεία, ενώ υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για ενίσχυση της αντιψυχωσικής αγωγής με β-αναστολείς, ρεζερπίνη, γλυκίνη, D-σερίνη, D-κυκλοσερίνη, γαλανταμίνη, εκχύλισμα Ginkgo biloba.
Λέξεις-κλειδιά: σχιζοφρένεια, ανθεκτικότητα στη θεραπεία, κλοζαπίνη, άτυπα αντιψυχωσικά.
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ, 14(4), 263-286, 2003 - Ανασκόπηση